W ograniczaniu strat ekonomicznych spowodowanych porażeniami poporodowymi najbardziej pożądane jest zapobieganie. Straty są skutkiem spadku produkcji mleka, wzrostu kosztów weterynaryjnych i laboratoryjnych, a nawet wybrakowania chorej krowy. Badania wskazują, że krowy z klinicznymi objawami hipokalcemii produkują o 14% mniej mleka, a okres produkcyjny zwierzęcia ulega skróceniu (1). Ponadto u krów, u których wystąpiło porażenie poporodowe, wzrasta ryzyko wystąpienia ketozy, zapalenia wymienia (głównie coliform mastitis), trudnego porodu, zatrzymania łożyska, lewostronnego przemieszczenia trawieńca (2, 12, 13).

Przeciętnie 5-10% wszystkich stad krów dotkniętych jest klinicznymi objawami hipokalcemii, a dane literaturowe wskazują, że czasami odsetek ten osiąga ponad 34% (6). Inne źródła donoszą również, że porażenie poporodowe może dotyczyć 5-7% wszystkich wysoko produkcyjnych krów w Stanach Zjednoczonych (9), z tym że w stadach do 100 krów jest na poziomie 7,3%, a w stadach powyżej 200 krów 4,3% (NAHMS, 1996). Powyższe dane obrazują częstotliwość wstępowania hipokalcemii na świecie.

Dane literaturowe oraz obserwacje własne, poczynione w pracy terenowego lekarza weterynarii, pokazują, jak ważną jednostką chorobową w ekonomice produkcji mlecznej jest hipokalcemia.

W ciągu roku wykonaliśmy we współpracy z Iodolab-NBVC Francja (przedstawiciel Lactimax) analizy moczu w kierunku stężenia makroelementów (Ca, P, Mg, K, Na, Cl) w 15 stadach. Badania przeprowadziliśmy w gospodarstwach, w których bardzo nasiliło się brakowanie krów w okresie do miesiąca po porodzie. W 7 stadach na podstawie analizy moczu stwierdziliśmy niedobór magnezu w organizmie zwierzęcia. W przeprowadzonych analizach moczu występowały także inne zaburzenia stosunku ilościowego pomiędzy poszczególnymi pierwiastkami.

Przedstawiamy jeden z siedmiu zdiagnozowanych przypadków niedoboru magnezu, powiązany ze słabą mobilizacją wapnia z kości.

Opis przypadku

Stado krów mlecznych rasy HF liczyło 40 sztuk dojnych, utrzymanych w oborze uwięziowej, wydajność 9500 l/305 dni laktacji. Żywienie krów zasuszonych: głównie sianokiszonka od momentu zasuszenia do 3 tygodni przed wycieleniem. Pasza treściwa wprowadzana od 3. tygodnia przed wycieleniem (ok. 1 kg śruty owsianej i pszenżyta, zwiększane do 5 kg w dniu wycielenia), maksymalną dawkę 7-8 kg osiąga się 4 tygodnie po wycieleniu. Ponadto mieszanka mineralna według ulotki, lizawki solne i kiszonka z kukurydzy.

Żywienie krów w czasie laktacji: sianokiszonka z własnych łąk, kiszonka z kukurydzy, pasza treściwa, mieszanka mineralna według ulotki, dodatek kwaśnego węglanu sodu (100 g/szt.) w celu zapobiegania kwasicy (w tabulogramach stosunek tłuszczu do białka u większości krów po wycieleniu poniżej 1,0).

Ryc. 1. Oetzel pokazał, jak pH moczu zmienia się wraz ze zmieniającym się DCAD (modyfikacja P. Jardon) (8).

Krowy, które po porodzie zaczynały chorować, przed porodem w badaniu biochemicznym i klinicznym nie wykazywały odchyleń od normy, temperaturę miały w normie, apetyt zachowany. Akt porodu oraz przeprowadzenie krowy ze stanowiska dla krów zasuszonych do stanowiska dla krów dojonych spowodowały u 40% zwierząt różnego stopnia zmiany w apetycie, w okresie do 4 dni po porodzie. Pogorszenie apetytu dotyczyło zarówno pierwiastek, jak i starszych krów. Kilka zwierząt w stadzie miało charakterystyczne drżenie kończyn miednicznych przy wstawaniu. Krowy te częściej i dłużej leżały, słabo przeżuwały. Większość miała stawy skokowe obrzęknięte lub ich ropne zapalenie. Ponadto u 20% krów doszło do całkowitego zatrzymania łożyska. W ciągu ostatnich 4 lat w oborze tej często występowało lewostronne przemieszczenia trawieńca (7 krów operowano). Problemy zdrowotne nasiliły się w okresie zimowym, kiedy to wybrakowano 60% krów po wycieleniu, głównie z powodu braku apetytu po porodzie, ketoz, przemieszczeń trawieńca, zapaleń macicy z gorączką, problemów z podnoszeniem się lub wystąpienia typowych objawów zalegania poporodowego, co w konsekwencji prowadziło do wyniszczenia.
W stadzie w ciągu ostatnich 4 lat obserwowano okresy z wyższą i niższą skutecznością leczenia występujących problemów okołoporodowych (ketozy, przemieszczenia trawieńca, zapalenie wymienia, ropne zapalenie macicy). Na przestrzeni ostatnich 3 lat, kiedy to wydajność mleczna stada wzrosła o 2000 litrów, występowały okresy, w których skuteczność leczenia kolejno po sobie następujących jednostek chorobowych była bardzo niska. Nawet brak apetytu bezpośrednio po porodzie, związany z hipokalcemią (stężenie wapnia poniżej 2 mmol/l), pomimo dożylnych wlewów preparatów wapniowo-magnezowo-fosforowych (Calciphos, Calmagluc, Tetanusan 24%) nie zawsze mógł być wyleczony, choć w kolejnych badaniach stężenia makroelementów we krwi (12 godzin od wlewu) były w granicach normy. U kolejnych krów przed wycieleniem wprowadzono badanie parametrów biochemicznych krwi (Ca, Mg, P, Ast, bilirubina, mocznik). Analizy stężeń makroelementów nie wykazywały odchyleń od normy. Wszystkie badania przeprowadzono aparatem VetTest8008 Idexx, stanowiącym własność gabinetu.

W okresie poporodowym badania kliniczne oraz biochemiczne potwierdzały występowanie hipokalcemii oraz jej następstw. Powstało pytanie, jak zapobiegać chorobom, skoro badania krwi przed porodem nie ujawniały hipokalcemii, a leczenie hipokalcemii już potwierdzonej – po porodzie – nie przynosiło efektów.

W marcu 2011 r. pobrano mocz od 6 krów w celu określenia stężenia makroelementów. Do badania wybrano trzy zwierzęta w okresie zasuszenia i trzy do miesiąca po porodzie, gdzie bardzo istotnym wyróżnikiem był brak klinicznych objawów chorobowych. Mocz pobierano kateterem do specjalnych probówek bezpośrednio z cewki moczowej. U krów zasuszonych badano pH, które wynosiło 8,2-8,5. Do badania używano pasków Maerck, gdyż mają skalę co 0,2.

Ryc. 2. Bardzo ważne w hodowli bydła są poidła o odpowiedniej wydajności i dostęp do lizawek solnych.

W sytuacji gdy zwierzęta mają stały dostęp do paszy, czas pobierania próbek moczu jest nieistotny, ponieważ zależność pomiędzy pH moczu a porą karmienia jest mała (3). Następnie próbki te zostały przesłane do laboratorium Iodolab-NBVC we Francji. Odwołując się do teorii prof. Kokota, która mówi, że „oznaczanie wydalania elektrolitów oraz pH moczu ma wartość diagnostyczną tylko wtedy, gdy uzyskane wartości tych parametrów odnosimy do konkretnej sytuacji klinicznej, a nie do wartości normalnych. Mimo że istnieje zakres norm dla składników moczu, nie można mówić o wartościach normalnych dla tych parametrów, nie uwzględniając konkretnej sytuacji klinicznej”, dokonaliśmy analizy żywieniowej stada.

Ryc. 3. Porażenie poporodowe 12 godzin po wycieleniu.

Tabela I. Wyniki analiz moczu 6 krów (badanie Iodolab-NBVC Francja)

Otrzymane wyniki (tab. I) wskazywały na słabą mobilizację wapnia z kości i niedobór magnezu.

Wywiad z hodowcą stanowił podstawę wnikliwej analizy żywienia mineralnego (lizawka solna, kreda, kwaśny węglan sodu, woda) oraz sposobu zadawania paszy i innych czynników środowiskowych. Konieczna była też analiza tabulogramów, gdyż zawartość tłuszczu w mleku była niska, a stosunek tłuszczu do białka u większości krów po porodzie wynosił poniżej 1,2. W okresie zasuszenia i na początku laktacji hodowca wprowadzał szybko do dawki pokarmowej dużą ilość pasz treściwych (w okresie 3 tygodni ilość paszy treściwej od 0 kg do 5 kg w dniu wycielenia i następnie maksymalne 8 kg 3 tygodnie po wycieleniu).

Do profilaktyki kwasicy stosowano kwaśny węglan sodu, jednocześnie podając go krowom przed porodem. Różnica kationowo-anionowa, tzw. DCAD (dietary cation-anion difference), kwaśnego węglanu sodu wynosiła + 11 700 meq, a przecież w okresie 2-3 tygodni przed porodem dążymy, aby ten bilans był lekko ujemny, co zapobiega hipokalcemii po porodzie. Kwaśny węglan sodu podnosił DCAD, zmieniając jednocześnie pH moczu w kierunku zasadowym, co jest jedną z głównych przyczyn występowania porażeń poporodowych. Z wywiadu dowiedzieliśmy się, że niska zawartość magnezu była spowodowana brakiem odkwaszania pól i nawożenia wapniowo-magnezowego. Kolejnym problemem, jaki zaobserwowano w oborze, było słabe ciśnienie w poidłach miseczkowych. Po zainstalowaniu wodomierza okazało się, że krowa wypija średnio ok. 60 l wody na dobę przy wydajności średnio 31 litrów dziennie, co stanowiło jedynie połowę zapotrzebowania przy tej produkcji.